De afgelopen tijd wordt zowel in defensiekringen als door crisisprofessionals gepleit voor een weerbare samenleving. Om zowel de dreiging van gewapend conflict als andere crises (denk aan natuurrampen of pandemieën) het hoofd te bieden kunnen we niet alleen naar de overheid kijken, maar hebben we de hele samenleving nodig.

Zweden en Finland
Goede voorbeelden van een weerbare samenleving en de whole of society benadering die daartoe kan leiden zijn te vinden in noordelijke landen als Zweden en Finland. Deze landen zagen zich in de Tweede Wereldoorlog genoodzaakt hun hele samenleving te mobiliseren om de externe dreiging het hoofd te bieden (total defense). Finland heeft deze benadering, met name als gevolg van de Russische dreiging, nooit losgelaten. Zweden is na een periode van ‘strategische timeout’ alweer 10 jaar bezig met de opbouw van dit systeem.

Kracht van de samenleving
De weerbare samenleving is bij uitstek een thema dat past bij de christendemocratie. Als christendemocraten geloven wij in de kracht van de samenleving, waarin iedereen een eigen en een gezamenlijke verantwoordelijkheid heeft. Waarin mensen omzien naar elkaar en een beroep op elkaar kunnen doen in geval van nood. Geen zelfredzaamheid met iedereen zijn eigen noodpakket, maar samenredzaamheid.

Zo pleiten wij voor de oprichting van een vrijwillige burgerhulpverleningsorganisatie in de haarvaten van de samenleving.

Steunpunten in wijken
Zo pleiten wij in de lokale[1] en de landelijke[2] politiek voor de oprichting van een vrijwillige burgerhulpverleningsorganisatie in de haarvaten van de samenleving. Met steunpunten in wijken (bijvoorbeeld bij buurthuizen, verenigingen en brandweerkazernes) waar hulpmiddelen zoals zandzakken en generatoren worden opgeslagen, maar waar ook kennis aanwezig is over de bewoners van die wijk. Juist ook over bewoners die extra hulp nodig hebben in geval van een ramp of crisis vanwege bijvoorbeeld hoge leeftijd, een beperking of een taalbarrière.

De ervaring bij rampen en crises leert dat er altijd grote groepen burgers zijn die zich melden om te helpen. Laten we hen faciliteren zodat zij hulpbehoevenden in hun omgeving helpen en tegelijkertijd overheidsdiensten en maatschappelijke organisaties als het Rode Kruis ontlasten. Zeker in geval van een grote ramp of crisis kunnen die immers niet iedereen tegelijk helpen. Daarmee kan de sociale cohesie in wijken ook versterkt worden.

Maatschappelijke dienstplicht
Daarnaast pleiten wij voor een maatschappelijke dienstplicht, waarin de hele generatie (200.000 jongeren per jaar) een bijdrage levert aan de maatschappij.[3] Een klein deel daarvan zal bij Defensie aan de slag kunnen. De eerste lichting dienjaar militairen (een initiatief van het CDA) is eind vorig jaar gestart en bestaat uit ca. 125 mensen. Dat loopt op naar 625 dit jaar en 1000 in 2025. De deelnemers dienen vrijwillig. Van een reactivering van de opkomstplicht (de dienstplicht is immers opgeschort) is vooralsnog geen sprake, maar qua aantallen en mate van verplichting mag er wat ons betreft wel een tandje bij.

Sommigen vrezen een militarisering van de samenleving, maar daar hebben deze voorstellen weinig mee te maken.

De jongeren die niet bij Defensie dienen kunnen andere diensten versterken, zoals de politie, de zorg, of de brandweer. Diensten die versterking nodig hebben in geval van een grote ramp of crisis. Daarmee leren deze jongeren de waardevolle les dat met het leven in een vrije samenleving, ook de verantwoordelijkheid komt om een bijdrage aan die samenleving te leveren. Als bonus wordt ook door deze maatregel de sociale cohesie versterkt; immers, jongeren komen uit hun eigen bubbel door te dienen met jongeren met een andere achtergrond. Dit voorstel bouwt voort op de bestaande, vrijwillige, Maatschappelijke Diensttijd (MDT), een zeer succesvol initiatief dat het nieuwe kabinet helaas af wil schaffen.

Appèl op de samenleving
Sommigen vrezen een militarisering van de samenleving, maar daar hebben deze voorstellen weinig mee te maken. Wel met het voorbereiden van de samenleving op crises en rampen die onvermijdelijk gaan komen. Denk aan de gevolgen van klimaatverandering, die nu al zichtbaar zijn. En of een grootschalige stroomuitval of overstroming nu het gevolg is van een natuurramp of van een moedwillige verstoring, de gevolgen zullen vergelijkbaar zijn. Dat kan de overheid niet allemaal oplossen. Een appèl op de samenleving is nu meer dan ooit nodig. Daar worden we allemaal beter van.

Derk Boswijk is Tweede Kamerlid voor het CDA.
Annelies van Vark is duoraadslid voor het CDA in Leiden.

[1] Klaassen, S. (2024). Bescherming Bevolking. Pleidooi voor een BB ‘nieuwe stijl’. VNG magazine, nr. 1. https://vng.nl/artikelen/bescherming-bevolking-pleidooi-voor-een-bb-nieuwe-stijl

[2] Boswijk, D. (2024). Bouwen aan een weerbare samenleving. De eerste concrete stappen. https://www.cda.nl/actueel/nieuws/manifest-bouwen-aan-een-weerbare-samenleving

[3] Sanders, D. T. (2023). Nieuwe gemeenschapszin. Voorstel voor een maatschappelijke dienstplicht. https://www.cda.nl/actueel/nieuws/nieuwe-gemeenschapszin-voorstel-voor-een-maatschappelijke-dienstplicht