75 jaar na de bevrijding van Nederland is het eens te meer van belang om stil te staan bij de waarde van onze democratische rechtsstaat. De Koning verwoordde het prachtig in zijn toespraak op de Dam, toen hij benoemde dat we onze vrije democratische rechtsstaat moeten koesteren en verdedigen, omdat alleen die bescherming biedt tegen willekeur en waanzin. De democratische rechtsstaat staat echter hier en elders meer onder druk dan veel mensen zich realiseren.

Democratische rechtsstaat onder druk
Dat die democratische rechtsstaat – ook in het westen – geen vanzelfsprekendheid is, blijkt al enige tijd uit onderzoek [1]. Een voorbeeld binnen Europa is Hongarije, waar al langere tijd afbreuk wordt gedaan aan de rechtsstaat en waar Orban nu ook het parlement – tijdelijk – buitenspel gezet heeft.

Ook in Noord- en West-Europa neemt de stabiliteit van de democratische rechtsstaat af. Dat is onder andere een gevolg van afnemende sociale cohesie en groeiende ongelijkheid in onze samenleving, die leiden tot polarisatie, populisme en versplintering in de politiek [2], maar ook van de groei van ondermijnende criminaliteit [3] en de opkomst van nationalisme, extremisme en antisemitisme.

Corona als versneller
De coronavirus pandemie zorgt mogelijk voor een versnelling van de neergang van de democratische rechtsstaat in Europa. Hier en daar wordt met bewondering gekeken naar China en andere Aziatische landen die de uitbraak relatief snel onder controle lijken te hebben gekregen, onder andere door strenge regels en monitoring van hun inwoners, waarbij de privacy een ondergeschikte rol speelt.

In de zuidelijke lidstaten worden lockdown-maatregelen afgedwongen met strenge controles door politie en krijgsmacht, terwijl in ons eigen land maar weinig commotie ontstaat als het kabinet blindelings vertrouwt op experts, het parlement nog maar amper vergadert en er koste wat het kost binnen veel te korte tijd een corona-app moet komen.

Er ontstaat maar weinig commotie in ons land nu het parlement nog maar amper vergadert.

Wat betekent dit voor het CDA?
Het CDA is in beginsel een partij die het belang van de democratische rechtsstaat volledig onderschrijft. Zoals beschreven in het uitgangspunt van ‘publieke gerechtigheid’ ziet het CDA de rechtsstaat als een onmisbare voorwaarde voor de bescherming van de menselijke waardigheid. Ook in het manifest ‘Zij aan zij’ staan mooie woorden over het belang van de democratische rechtsstaat en over de ‘zij-aan-zij-maatschappij’ die een antwoord moet bieden op afnemende sociale cohesie en toenemende polarisatie. Er moet geïnvesteerd worden in democratisch burgerschap en de ondermijnende criminaliteit moet een halt toegeroepen worden. Allemaal terechte standpunten: zeker als je solidariteit en gespreide verantwoordelijkheid hoog in het vaandel hebt staan. Er mag daarom verwacht worden dat het CDA een verbindende rol speelt binnen de samenleving, zich inzet voor sociale cohesie en tegen polarisatie.

Zij aan zij
Maar het mag niet blijven bij woorden alleen; het komt ook aan op daden, op het vóórleven van de verkondigde standpunten. Zo mag op basis van de uitgangspunten van het CDA verwacht worden dat zij niet tandenknarsend een kinderpardon accepteert, maar gastvrij bereid is minderjarige asielzoekers uit overvolle vluchtelingenkampen in Griekenland op te nemen. Dat zij zich niet laat verleiden om de belangen van specifieke beroeps- of bevolkingsgroepen te behartigen, maar zich inzet voor de belangen van álle Nederlanders. Dat zij niet samenwerkt met partijen die polariseren en het niet zo nauw nemen met de democratische rechtsstaat, in Nederland of binnen Europa. Dat zij zich actief inzet om bijvoorbeeld door middel van educatie en een maatschappelijke dienstplicht democratisch burgerschap bij jongere generaties te bevorderen.

Op basis van de uitgangspunten mag verwacht worden dat het CDA gastvrij bereid is minderjarige asielzoekers uit overvolle vluchtelingenkampen in Griekenland op te nemen.

Een versterking van onze democratische rechtsstaat is van essentieel belang om te voorkomen dat extremistische ideologieën voet aan de grond krijgen in ons land. Dergelijke keuzes vormen de daad bij het woord, die nodig is om samen de ‘zij-aan-zij-maatschappij’ te realiseren.

Annelies van Vark is 25 jaar CDA-lid en senior adviseur bij de Koninklijke Marechaussee. Momenteel voert ze een promotiestudie uit aan de Universiteit Leiden over de mogelijke bijdrage van de krijgsmacht aan de stabilisatie van de democratische rechtsstaat in Noordwest-Europa.

Verder lezen?

[1] Zie bijvoorbeeld: European Political Strategy Centre. (2019). 10 trends shaping democracy in a volatile world, https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/c2a3e6d5-10ce-11ea-8c1f-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-127418515. Zie ook: International Institute for Democracy and Electoral Assistance. (2019). The Global State of Democracy 2019: Addressing the Ills, Reviving the Promise,  https://www.idea.int/our-work/what-we-do/global-state-democracy. Daarnaast: Daniel, S.-T., Schiller, C. & Hellmann, T. (2018). The quality of democracy is declining in many industrialized states, https://www.bertelsmann-stiftung.de/en/topics/latest-news/2018/oktober/the-quality-of-democracy-is-declining-in-many-industrialized-states. Tenslotte: Freedom House. (2019). Freedom in the world 2019: Highlights from Freedom House’s annual report on political rights and civil liberties, www.freedomhouse.org.

[2] Zie bijvoorbeeld Guilluy, C. (2018). No society: la fin de la classe moyenne occidentale, Flammarion, of Boutellier, H. (2007). Oratie: Nodale orde, https://www.researchgate.net/publication/254824801

[3] Tops, P. & Tromp, J. (2017). De achterkant van Nederland. Hoe boven- en onderwereld verstrengeld raken. Amsterdam: Uitgeverij Balans.