Het rapport ‘Klem tussen balie en beleid’ van de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties (TCU) staat in de schaduw van het onderzoek Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK). Onterecht, de TCU verdient meer aandacht. En de uitkomsten zouden het CDA moeten prikkelen om meer aandacht te geven aan het ‘hoe’. Immers, gebleken is dat burgers vaak meer gevolgen ondervinden van het ‘hoe’ van de uitvoering dan van het ‘wat’ van de bijbehorende regelingen en wetten.

Menselijke maat
Kort samengevat: de uitvoeringsorganisaties leveren in hun dienstverlening niet de ‘menselijke maat’ waarop burgers mogen rekenen en daar zijn vooral de meest kwetsbaren onder hen het slachtoffer van. Oorzaken hiervan zitten vooral in de ongezonde driehoek van Tweede Kamer, departement en uitvoeringsorganisatie, omdat het departement hierin te dominant is. Er is te weinig aandacht voor goede wetgeving, uitvoeringsorganisaties waarop bezuinigd is worden overvraagd, (vooral kwetsbare) burgers worden overschat in hun ‘doenvermogen’ en er is te weinig ruimte voor professionals om maatwerk te leveren.

De bedrijfsmatige aanpak is te ver doorgeschoten.

Sturingsfilosofie
In het rapport staan veel behartigenswaardige zaken. Een daarvan is de constatering dat “er geen leidende sturingsfilosofie voor de overheid als geheel is – terwijl inmiddels wel breed erkend wordt dat de bedrijfsmatige aanpak (New Public Management) te ver is doorgeschoten”. Kunnen de uitgangspunten van het CDA helpen om deze nieuwe sturingsfilosofie te ontwikkelen? Hierbij moeten ‘publieke gerechtigheid’ en ‘solidariteit’ de inspiratiebron zijn van onze zoektocht: hoe kunnen we de uitvoering zodanig organiseren dat die bijdraagt aan een eerlijker en rechtvaardiger samenleving?

Gespreide verantwoordelijkheid
Aanknopingspunt voor de zoektocht naar de ontbrekende leidende sturingsfilosofie ligt in de ‘gespreide verantwoordelijkheid’ die het CDA voorstaat. Bij de uitvoering van belangrijke publieke voorzieningen spelen een aantal partijen een rol: de al genoemde politiek, het departement, de uitvoeringsinstantie zelf, de professionals die de uitvoering voor hun rekening nemen en de burgers voor wie de diensten bedoeld zijn. Het samenspel tussen hen bepaalt het succes. En zoals het rapport aangeeft: daar gaat het dus mis, omdat de verantwoordelijkheden niet zijn goed zijn verdeeld of worden ingevuld.

Aanknopingspunten liggen in de ‘gespreide verantwoordelijkheid’ die het CDA voorstaat.

Discussiepunten
De volgende punten kunnen een aanzet zijn voor een bredere discussie binnen het CDA over dit onderwerp:

  • Er moet een verschuiving plaatsvinden van beleid naar uitvoering. Zowel in aantal fte als in zwaarte van de functies zullen departementen fors moeten inleveren, ten gunste van de uitvoeringsinstanties; de beste mensen worden verleid om in de uitvoering aan de slag te gaan;
  • Een andere rol van politici, zowel vanuit de minister als verantwoordelijke voor het departement als voor de kamerleden. CDA-ers nemen daarin het voortouw en tonen voorbeeldgedrag;
  • Professionals krijgen en pakken meer ruimte. De waardevolle ideeën van ‘Beroepszeer’ uit 2006 (!), indertijd geïnitieerd door het WI van het CDA, worden afgestoft en geactualiseerd;
  • ‘klanten’ van de uitvoeringsinstanties worden beter op waarde geschat. Zij die echt niet kunnen krijgen veel meer persoonlijke ondersteuning, zij die dat wel kunnen worden slim en efficiënt digitaal ‘bediend’. Het CDA durft daarin te differentiëren en geeft daarmee invulling aan haar kernwaarde ‘solidariteit’. De ondersteuning van de kwetsbare groep is erop gericht om daar waar kan, het ‘doenvermogen’ te versterken. Professionals worden hiertoe geprikkeld;
  • De maatschappelijke baten van de uitvoering zullen hierdoor omgaan. We blijven ons realiseren dat aan de uitvoering een stevig prijskaartje hangt. Als samenleving zijn wij bereid dat te betalen, met de verantwoordelijkheid om dat zo effectief en efficiënt mogelijk te doen. 

Handschoen
Bovenstaande punten geven een aanzet voor een discussie over een nieuwe, passende sturingsfilosofie, met aandacht voor de vragen: wie stuurt, waarop stuur je en hoe stuur je? Het CDA heeft onlangs laten zien sterke visies te kunnen ontwikkelen op terreinen als landbouw, industriepolitiek en drugs. Pakt het CDA de handschoen ook op als het gaat om de uitvoeringsorganisaties?

Eelke Pol heeft 12 jaar gewerkt gewerkt als organisatieadviseur. Hij is nu werkzaam als manager bedrijfsvoering bij een publieke organisatie.