Nu het stof van de lijsttrekkersverkiezing is neergedaald, is het tijd voor reflectie. Het verschil tussen de twee kandidaten was miniem en doet de vraag rijzen hoe hecht het Team CDA daadwerkelijk is. Het is een bekende reflex om met het oog op de verkiezingen de rijen te sluiten. Maar om eenheid uit te stralen moeten we die ook een beetje voelen. Er is behoefte aan duiding.

Nieuw fenomeen
Verschil van mening is binnen een brede middenpartij als het CDA niet ongebruikelijk. Stevige debatten, vlammende resoluties en schurende fractiediscipline: we zijn er trots op de discussie aan te durven. Het maakt de partij levendig en houdt ons scherp. Met behoorlijke felheid spraken en spreken we over kinderpardon, hypotheekrenteaftrek, duurzaamheid, samenwerking met de flanken, weeskinderen in vluchtelingenkampen, Nederlandse IS-vrouwen, etc. De afgelopen jaren tekent zich bij controverses steevast eenzelfde verhouding af: ongeveer tweederde deelt het partijstandpunt, eenderde denkt er anders over.

De klinkende 49,3% voor Pieter Omtzigt, die het als Kamerlid opnam tegen vice-premier Hugo de Jonge, brengt het CDA in een nieuwe fase. Niet eerder werd de voorkeur van de partijtop door de helft van de leden in twijfel getrokken. Een stemverhouding van bijna 50/50 is een nieuw fenomeen in onze overwegend gezagsgetrouwe partij.

De Jonge komt voort uit de partijcultuur van de afgelopen jaren, waarin gelijkgestemden elkaar de bal toespelen. Omtzigt daarentegen is in diezelfde cultuur telkens nadrukkelijk opzij gezet.

Partijcultuur
Wat speelt hier nu precies? Waar De Jonge in de media wordt geframed als de meer linkse en stadse kandidaat, wordt Omtzigt als rechts en regionaal beschreven. Beide kwalificaties zijn te makkelijk en doen geen recht aan de kandidaten. Ze worden gedaan door mensen die van buitenaf ernaar kijken, maar gaan voorbij aan de afwegingen die de leden bínnen de partij maken. Uiteraard vinden die leden de standpunten belangrijk, maar er speelt nog iets anders. De Jonge komt voort uit de partijcultuur van de afgelopen jaren, waarin gelijkgestemden elkaar de bal toespelen. Omtzigt daarentegen is in diezelfde cultuur telkens nadrukkelijk opzij gezet. Zijn bijna-overwinning maakt duidelijk dat er behoefte bestaat aan vernieuwing. Niet alleen als het gaat om de inrichting van de rechtsstaat, maar ook, en wellicht vooral: bínnen de partij. Woorden die daarbij opkomen zijn: Minder bestuurlijk, zelfgenoegzaam of braaf; meer maatschappelijk, kritisch en zelfbewust.

Omtzigts bijna-overwinning maakt duidelijk dat er behoefte bestaat aan vernieuwing. Niet alleen als het gaat om de inrichting van de rechtsstaat, maar ook, en wellicht vooral: bínnen de partij.

Zelfonderzoek
Het partijbestuur doet er verstandig aan te onderzoeken wat zoveel leden drijft om anders te wensen dan de top. Om een hecht Team CDA te smeden moeten we elkaars drijfveren begrijpen en erkennen. De helft van de leden laten vertegenwoordigen als ‘running mate’ is uiteraard niet voldoende. Laten we tijd en energie steken in doorgronden wat er speelt. In een toegankelijk en open proces. Waarin we ons uitspreken en nieuwe verbindingen smeden.

Een dergelijk proces is niet makkelijk, maar wel nodig. Ik zie het als een kans.

Marieke van der Werf is redactielid van christendemocraat.nl, werkt als partner bij Droge & van Drimmelen en was Tweede Kamerlid voor het CDA.