Oude politieke grootheden eren, dat durven wij in Nederland vaak niet. Laat staan bij het CDA. In dit derde deel van de serie christendemocratische kopstukken zoomen we in op Piet Steenkamp (1925-2016), de ‘geestelijke vader’ van het CDA.

Steenkampinstituut
Toen Piet Steenkamp begin 2016 overleed, werd hij geëerd als de grondlegger en geestelijk vader van het CDA. Vanaf 1968 had Steenkamp zich ingezet voor één christendemocratische partij, een fusie van destijds KVP, CHU en ARP. Naast zijn hoogleraarschap sociaal recht, was hij van 1965 tot 1999 lid van de Eerste Kamer. Het opleidingsinstituut van het CDA is naar hem genoemd, en jaarlijks wordt het Steenkamp debattoernooi binnen het CDA gehouden. Wat was zijn invloed op de ideologische basis voor het CDA?

‘Geen politieke boodschap, wel waarden’
Al in 1968 hield Steenkamp een rede voor de KVP, één van drie voorlopers van het CDA. Steenkamp stelde in deze rede: ‘Het Evangelie bevat geen politieke boodschap, maar het bevat wel waarden, die wij moeten verwoorden in staatkunde en maatschappij.’ Daarmee was hij zijn tijd ver vooruit, want bij de vorming van het CDA speelde een discussie over de grondslag: Moest deze exclusief-christelijk of juist open zijn?

Politiek is een poging om blijvend vorm te geven aan de oproep uit het evangelie.

Om een weg te vinden uit dit dilemma, koos Steenkamp niet voor een compromis maar voor een alternatief. Steenkamp vond het evangelie ‘uniek, maar niet exclusief, dat wil zeggen het is niet ons bezit, wij mogen het niet monopoliseren’. Hij formuleerde de ‘antwoordfilosofie’. Het samenbindende element van een christendemocratische partij is, volgens Steenkamp, het antwoord dat wij willen geven aan de oproep uit het evangelie. De discussie ging daarna niet meer om een welomschreven grondslag, maar de focus werd verlegd zonder het evangelie als unieke inspiratiebron voor het politiek handelen prijs te geven. Volgens Hans-Martien ten Napel was de ‘antwoordfilosofie’ een vondst van Steenkamp persoonlijk. ‘Het vernieuwende van deze benadering lag in de gedachte van het politieke antwoord op de boodschap van het evangelie als samenbindend element in de nieuw te vormen partij.’ Deze visie werd opgenomen in de statuten van het CDA. Leden van het CDA aanvaarden het evangelie als ‘richtsnoer’ voor het politiek handelen.  

Links van het midden
Niet alleen is Steenkamp de geestelijke vader van het CDA vanwege zijn formulering van de grondslag, ook zag hij het CDA als een volkspartij en niet als een belijdenispartij, zoals de ChristenUnie en de SGP. In zijn aangehaalde rede uit 1968 zei Steenkamp ook: ‘Vandaag [is] in ons land nog wel behoefte aan een moderne volkspartij, een volkspartij die de evangelische waarden – en meer niet – die in onze levensbeschouwing steeds centraler zijn komen te staan, nu bijzaken en ballast weggevallen zijn, die deze evangelische waarden in gemeenschappelijke bezinning en in grote bescheidenheid vertaalt voor onze samenleving.’

Steenkamp wilde het CDA graag links van het midden houden.

Steenkamp wilde een brede volkspartij, gebaseerd op de waarden van het christendom en het humanisme. Overigens: het CDA pleit op dit moment voor het (radicale) midden, maar Steenkamp wilde het CDA graag links van het midden houden. Mede daardoor verwierf hij de bijnaam ‘rooie Piet’. Steenkamp zag het CDA niet als een ‘godsdienstig genootschap, maar als een politieke organisatie, en wij richten ons dan ook tot het gehele volk en derhalve niet tot een bepaalde kerkelijke of maatschappelijke groepering.’ Daarom worden er namens het CDA aan de leden geen vragen gesteld of een verklaring geëist omtrent iemands persoonlijke geloofsovertuiging. Het CDA stond, vanaf de oprichting in 1980, open voor niet-christenen.

Richtinggevende waarden
In het moeilijke eenwordingsproces van het CDA is een belangrijke rol gespeeld door personen, waarbij Steenkamp een continue factor was vanaf 1968 tot en met 1980. Volgens een telling van zijn echtgenote, heeft Steenkamp in deze periode maar liefst 980 spreekbeurten in het land gehouden over de wenselijkheid van een fusie. De ‘antwoordfilosofie’ is, opnieuw volgens Ten Napel, ‘achteraf bezien wellicht de grootste dienst die hij het CDA-in-wording in de loop der jaren heeft bewezen’. Steenkamps visie op het CDA is nog steeds actueel: laat je inspireren door de waarden uit het evangelie en wees een relevante, brede volkspartij.

Geurt Henk Spruyt is actief lid van het CDA gemeente Utrecht. De aangehaalde citaten van Piet Steenkamp zijn ontleend aan ‘Een eigen weg’ – De totstandkoming van het CDA (1952-1980), geschreven door Hans-Martien ten Napel.