De documentaire “The Social Dilemma” op Netflix doet veel stof opwaaien. Het toont de schaduwkanten van technologische vooruitgang. Het laat krachtig zien wat er gebeurt als ethiek en winstbejag binnen een sector geen gelijke tred houden. De geestelijke gezondheid en privacy van gebruikers komen in het gedrang en de samenleving wordt geconfronteerd met desinformatie en toenemende polarisatie. Daarom moet de overheid dit ethische tekort herstellen en standaarden ontwikkelen voor algoritmes.

If it’s free, you’re the product
Deze Silicon Valley wijsheid duidt kernachtig het probleem met de huidige social-mediabedrijven.  Het verdienmodel van techbedrijven drijft op data, welke gratis van de gebruikers worden verkregen om gericht in te zetten voor commerciële doeleinden. Hoe meer data, hoe meer winst. En daarom is het deze bedrijven alles aan gelegen om de aandacht van haar gebruikers zolang mogelijk vast te houden. Ze lijken daarin niet gehinderd door een moreel kompas.

Techbedrijven lijken niet gehinderd door een moreel kompas.

Integendeel. Perverse prikkels in het aandachtsextractie-model zetten de bijl aan de wortels van de democratische rechtstaat. Zo verspreidt fake news zich zes keer sneller dan real news. Desinformatie leidt tot hogere winsten – maar ook tot een vertrouwenscrisis. Juist de christendemocratie die publieke gerechtigheid tot speerpunt heeft gemaakt, staat pal voor de rechtsstaat als onmisbare voorwaarde voor de bescherming van menselijke waardigheid. Wanneer de rechtsstaat in het gedrang komt, moet bij uitstek het CDA in staat zijn een oplossing te formuleren op deze complexe problematiek.

Bubbels
Waar de samenleving individualiseert, kan de digitale wereld nieuwe connecties tussen groepen mensen optimaliseren. Maar waar Nederland ontzuilt, ‘verbubbelt’ het ook. Sociale media hebben de potentie tot verbinding, maar leiden vooralsnog vooral tot polarisatie. Algoritmes spelen hierin een bepalende rol. Beslissingen over wat we zien, hoe we denken en welke aanbevelingen we krijgen worden steeds vaker door artificial intelligence gestuurd. Zodoende blijven gebruikers in hun eigen online bubbel hangen en worden maatschappelijke opvattingen telkens bevestigd. De tegenstellingen en spanningen die we voelen in de samenleving vinden voor een groot deel hun oorsprong online.  

Verantwoordelijkheid
Platforms moeten daarom hun verantwoordelijkheid nemen. In 2016 richtte Google, Facebook, Microsoft, Amazon en IBM Partnership on AI op. Een samenwerkingsverband gericht op het verantwoord gebruik van kunstmatige intelligentie. Een goede eerste stap, maar ook niet meer dan de slager die zijn eigen vlees keurt. Daarom moet de overheid ingrijpen en praktische oplossingen aanreiken.

Overheden moeten het voortouw nemen in de bestrijding van destructief gebruik van sociale media, samen met het maatschappelijk middenveld en particuliere initiatieven. Vanuit het oogpunt van gespreide verantwoordelijkheid, pleiten wij er daarom voor dat deze partners samen ethische standaarden opstellen voor techbedrijven. Zoals er NEN-normen en ISO-normen zijn, zou er ook een normenkader ontwikkeld kunnen worden voor algoritmes, welke normen wettelijk verankerd moeten worden. Een Europees ‘keurmerk’ is een broodnodige aanvulling op de Europese privacywetgeving.

Overheden moeten het voortouw nemen in de bestrijding van destructief gebruik van sociale media.

Online fatsoen
Fatsoensnormen die in het publiek verkeer gelden, dienen ook in het digitale domein te domineren. Het verbod op discriminatie moet ook online doorwerken. Een ethisch raamwerk moet voorkomen dat algoritmes worden ingezet om psychologische zwakheden van kwetsbare groepen te misbruiken. Maar deze standaarden gelden ook voor algoritmes die door de overheid zelf gehanteerd worden. Nog te vaak worden vooroordelen die zich in databases bevinden door algoritmes uitvergroot, hetgeen leidt tot schrijnende situaties. Neem bijvoorbeeld de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst.

Sociale media zijn een utopie en dystopie tegelijk. De overheid moet zich actief gaan mengen om het wankel evenwicht in het informatie-ecosysteem te herstellen. Voeg ethiek toe aan het verdienmodel. Maak prioriteit van de ontwikkeling van ethische standaarden voor techbedrijven. Op die manier kunnen we allen weer genieten van de kracht van sociale media. En alleen dan maken we sociale media écht sociaal.

Hielke Onnink is voorzitter van het CDJA en Jeltje Straatman is bestuurslid Persvoorlichting en Politieke Campagne van het CDJA (CDA-jongeren).