De vorige week gepresenteerde toekomstvisie van het CDA Zij aan zij opent met Paus Franciscus. Zijn beeld van de aarde als gemeenschappelijk huis is leidend geweest bij het opstellen van deze visie van het CDA voor Nederland in 2030. Het is zeldzaam dat een religieuze leider in de Nederlandse politiek gebruikt wordt om een programma van dit formaat op te bouwen. Dat streelt mij als katholiek, maar het stelt ook de vraag: wat is het christelijk-sociale gehalte van dit document? Als we een aantal hoofdlijnen bekijken, blijkt die niet gering te zijn.

Afscheid van de neoliberale samenleving
In het document wordt duidelijk afstand genomen van de neoliberale samenleving. Het is niet meer zo dat ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen geluk, en dat alles overgelaten moet worden aan de vrije markt zodat het beste en goedkoopste voor de burger ter beschikking komt.

‘niet alles moet worden overgelaten aan de vrije markt’

Hiermee echoot document de kritiek van christelijke-sociale denkers aan het begin van de twintigste eeuw zoals Joannes Aengenent in Nederland en Heinrich Pesch in Duitsland. Ook die protesteerden tegen de liberale visie op politiek, economie en samenleving die aan de ene kant iedereen toegang beloofde maar feitelijk mensen buitensloot. Verder dreigde de economie te verstikken in concurrentie en kartelvorming. In deze traditie is het logisch dat in het document gekozen wordt voor het Rijnlands kapitalisme, dat was gebouwd op het christelijk-sociale gedachtegoed over de economie. Dat stelt niet de aandeelhouders, maar de samenleving voorop.

Grotere rol overheid
Hieraan gekoppeld is het positief dat het document kiest voor een grotere rol van de overheid. In het christelijk-sociale denken is de overheid de garant voor een ordening van de samenleving waarin alle belangen, ook van minderheden, gewaardeerd worden. Dat was iets wat we lang waren vergeten, maar daardoor werd de publieke ruimte een plek voor conflicten – een zo een plek waar je niet wilt zijn. Tegelijkertijd neemt het document het aspect van subsidiariteit expliciet op: wat op een lager niveau geregeld kan worden, dient ook op lager niveau geregeld te worden, en de overheid vult aan waar dat niet kan. Het document spreekt over het belang van de civil society, die in het christelijk-sociale denken over de samenleving cruciaal is.

‘wat op een lager niveau geregeld kan worden, dient ook op lager niveau geregeld te worden’

In het hele document komt de waarde van het algemeen belang naar voren, het bonum commune. Het gaat er voortdurend om dat niet langer de deelbelangen van mensen de boventoon moeten voeren, maar dat gekeken moet worden naar wat verbindt en wat het gezamenlijk belang is. Dat als uitgangspunt voor de dagelijkse politiek te nemen is een spannend principe. Het betekent ook, en dat komt in het document naar voren, dat er geprobeerd moet worden om iedereen bij de samenleving te betrekken: migranten, ouderen, lichamelijk beperkten. Verder hoort bij het algemeen belang ook het klimaat, dat ons allemaal aangaat. Het klimaatprobleem wordt erkend en er wordt gezegd dat gestreefd moet worden naar enerzijds een schone economie, anderzijds naar maatregelen die de gevolgen van klimaatverandering kunnen opvangen.

‘het klimaatprobleem wordt erkend en er wordt gezegd dat gestreefd moet worden naar een schone economie’

Ieder mens doet er toe
Tenslotte is de belangrijkste uitspraak van het visiedocument ook de kern van de katholieke sociale leer: ieder mens doet er toe en mensen zijn op elkaar gericht en samen verantwoordelijk voor de samenleving. Dit is traditioneel de kern van het christelijk geloof en dus ook de inzet van christelijk-sociale politiek: politieke, economische, juridische, sociale structuren dienen het welzijn van mensen voor ogen te houden en de mens te zien als relationeel, op elkaar gericht, sociaal van aard. Dit geeft het CDA een duidelijk profiel ten opzichte van de liberale en individualistische partijen aan de ene kant en de socialistische en communautaire partijen aan de andere. Een profiel dat in het visiedocument overigens met concrete beleidsvoorstellen wordt uitgewerkt, zoals meer waardering voor praktijkonderwijs, een balans tussen ecologie en economie in de landbouw, meer hulp voor mensen in (ziekte)uitkeringen, enzovoorts.

Concluderend
Al met al is het dus een goed onderbouwd document dat genoeg stof tot nadenken voor de christendemocratie in Nederland verschaft. Dat er in het begeleidende filmpje alleen blanke mensen zij aan zij staan met andere blanke mensen is mijns inziens teken dat er, ook binnen het CDA, nog veel gedaan moet worden om daadwerkelijk ‘zij aan zij’ met iedereen in de samenleving te staan. Maar het visiedocument is een mooi startpunt voor gesprekken over het soort samenleving dat we (willen) creeëren met elkaar!

Dr. Erik Sengers is godsdienstsocioloog en kerkhistoricus, en werkzaam als onderzoeker aan de Tilburg School of Catholic Theology. Zijn meest recente boek beschrijft de katholiek-sociale ideeën over de economie van paters-Norbertijnen in de eerste helft van de twintigste eeuw. Hij woont in Amsterdam-Bijlmermeer.