Recensie – De EVP-publicatie Christian Democracy, Conservatism and the Challenge of the Extremes biedt een scherpe en actuele reflectie op de toekomst van het christendemocratische en centrumrechtse gedachtegoed in Europa. Met bijdragen van onder meer Manfred Weber (EVP-partijleider) en Klaus Welle (voorzitter Academische Raad denktank EVP) en een veelheid aan academici, Europese denkers en politici schetst het boek de kansen en spanningen van deze politieke stroming. Voor het CDA – als Nederlandse vertegenwoordiger binnen de EVP – is dit hét moment om koers en overtuiging opnieuw tegen het licht te houden. Want ook nu de peilingen aantrekken, blijft het fundament onderhoud vragen.
Context
De Europese Volkspartij (EVP) is een centrumrechtse politieke familie in het Europees Parlement en de grootste fractie daar. Ze verenigt christendemocratische en conservatief-liberale partijen uit heel Europa die samenwerken op thema’s als economie, veiligheid en de rol van Europa in de wereld. Het CDA is lid van deze partijfamilie en werkt binnen de EVP samen met zusterpartijen als de Duitse CDU en de Belgische CD&V. Zo probeert het CDA invloed uit te oefenen op Europees beleid vanuit zijn christendemocratische visie.
Menselijke waardigheid en sociale markteconomie
Een rode draad in de publicatie is de nadruk op drie pijlers die de christendemocratie sinds haar ontstaan kenmerken. Ten eerste staat de bescherming van de menselijke waardigheid centraal. Manfred Weber stelt dat deze waardigheid de basis is voor alle rechten en plichten, geworteld in de joods-christelijke traditie. Deze benadering plaatst de mens en zijn waarde altijd vóór economische of politieke belangen.
Hoe combineer je marktwerking met solidariteit en milieubewustzijn?
De tweede pijler is de sociale markteconomie met oog voor het milieu. Federico Ottavio Reho (Martens Centre, denktank voor de EVP) brengt dit helder onder woorden door te wijzen op het belang van een humane economie. Hij haalt de Duitse econoom Wilhelm Röpke aan, die marktvrijheid koppelt aan menselijke waardigheid, cultuur en lokale gemeenschappen. Reho waarschuwt echter ook dat een te sterke verzorgingsstaat het verantwoordelijkheidsgevoel van burgers en families kan aantasten. Dit is een spanningsveld waar het CDA zijn eigen weg in moet vinden: hoe combineer je marktwerking met solidariteit en milieubewustzijn? Reho pleit voor subsidiariteit: beslissingen moeten zo dicht mogelijk bij de burger worden genomen.
De derde pijler is de Europese integratie als middel om vrede, stabiliteit en welvaart te bevorderen. De grondleggers van de Europese eenwording – Schuman, Adenauer, De Gasperi – zijn ook inspiratiebronnen voor de EVP-schrijvers. Klaus Welle benadrukt dat het centrumrechts Europa moet blijven versterken en verdedigen tegen zowel interne als externe bedreigingen, zoals het opkomende populisme en autoritaire regimes.
Onderscheidend karakter
Politicoloog Steven Van Hecke omschrijft het onderscheidende karakter van de christendemocratie kernachtig. Zij deelt met het conservatisme het wantrouwen tegenover blauwdrukken, het respect voor tradities en een functionele kijk op de economie. Maar in tegenstelling tot het Angelsaksische conservatisme hanteert de christendemocratie een positief mensbeeld, een sociale invulling van het kapitalisme en een overheid die – zonder te overheersen – wel degelijk richting geeft. Geen marktfetisjisme, geen bureaucratisch paternalisme, maar een ‘middenweg’ waarin burgers, verenigingen en lokale gemeenschappen de ruimte krijgen, en de staat dienend is. Juist in deze balans tussen vrijheid en verantwoordelijkheid ligt ook voor het CDA een kans om haar relevantie te verzilveren.
Actuele uitdagingen: verdeeldheid, populisme en klimaat
De publicatie maakt duidelijk dat deze kernwaarden en pijlers onder druk staan. De samenleving is verdeeld geraakt over thema’s als gender, secularisme en politieke correctheid. Conservatisme moet een levende traditie zijn die sociale cohesie bevordert en respect voor diversiteit mogelijk maakt. Dit is een waardevolle les voor het CDA dat soms worstelt met het vinden van een balans tussen behoud van tradities en aansluiting bij een veranderende maatschappij.
Populisme vormt een tweede grote uitdaging. Klaus Welle stelt dat centrumrechts een strategische reactie moet ontwikkelen om anti-systeempartijen het hoofd te bieden. Dit vraagt volgens hem niet alleen politieke kracht, maar ook het herstellen van het vertrouwen in democratische instituties. Democratie floreert wanneer burgers zich gehoord en betrokken voelen. Een afstandelijke, technocratische bestuursstijl ondermijnt dit vertrouwen en vergroot de aantrekkingskracht van populisten.
Wie open wil staan voor samenwerking met andere partijen, moet ook durven aangeven waar de grens ligt.
Over samenwerking met populisten is EVP-partijleider Manfred Weber duidelijk: wie open wil staan voor samenwerking met andere partijen, moet ook durven aangeven waar de grens ligt. In een tijd waarin veel Europese partijstelsels wankelen en kiezers dreigen af te glijden naar rechts-populistische alternatieven, is het essentieel dat christendemocratische partijen een duidelijk profiel behouden. Dat betekent vasthouden aan pro-Europese waarden, het respecteren van de rechtsstaat en het afwijzen van autoritaire of xenofobe krachten. Alleen zo kan de christendemocratie haar ankerfunctie in het Europese politieke landschap behouden.
Daarnaast is het klimaat een belangrijke zorg. De auteurs waarschuwen dat te rigide klimaatmaatregelen de Europese industrie kunnen schaden en werkloosheid kunnen verhogen. Tegelijkertijd is er brede erkenning dat duurzaamheid een centraal thema moet blijven. Het CDA staat hiermee voor de taak om een realistisch, rechtvaardig en innovatief klimaatbeleid te formuleren dat industrie en werkgelegenheid beschermt, maar ook de verantwoordelijkheid voor de schepping serieus neemt.
De christelijke traditie als inspiratiebron
Een bijzonder onderdeel van de publicatie is de hernieuwde aandacht voor het ‘christelijke’ in christendemocratie. Sinds het begin van deze eeuw is dit vaak een wat abstract gegeven geworden, beperkt tot algemene waarden als solidariteit en menselijke waardigheid. Nu pleiten de auteurs voor een creatievere en meer inhoudelijke invulling.
De publicatie haalt waardevolle elementen aan uit de christelijke traditie, zoals existentiële vrijheid (zoals Paulus die beschrijft in zijn brief aan de Galaten), zachtmoedigheid (práos) uit de Bergrede en een Augustijnse antropologie die zwart-witdenken helpt voorkomen. Ook worden voorbeelden genoemd zoals de Benedictijnse regel, die zou kunnen inspireren voor een humaan migratie- en integratiebeleid, en T.S. Eliots kritiek op het ongebreideld kapitalisme en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Dit biedt het CDA een rijke bron om haar christendemocratische identiteit sterker en concreter te maken, zonder te vervallen in ouderwetse of religieuze dogma’s. Juist de combinatie van persoonlijke verantwoordelijkheid en solidariteit moet centraal staan in beleid en politiek handelen.
Strategische aanbevelingen voor het CDA
De publicatie bevat verschillende concrete aanbevelingen die het CDA kunnen helpen haar koers te versterken:
- Verdieping van Europese samenwerking en het versterken van gedeelde waarden om verdeeldheid tegen te gaan. Europa is niet vanzelfsprekend en vraagt voortdurende inzet.
- Subsidiariteit en decentrale besluitvorming om het vertrouwen in de politiek te herstellen, zoals Reho bepleit. Dit past goed bij het CDA-ideaal van ‘bestuur dichtbij de burger’.
- Innovatie en realistische klimaatmaatregelen die een balans vinden tussen milieudoelen en economische ontwikkeling.
- Een actief buitenlands beleid dat zich richt op vrede en stabiliteit, met oog voor de veiligheidsuitdagingen in de buurt van Europa, bijvoorbeeld gezien de Russische agressie in Oekraïne.
- Een herwaardering van de christendemocratische waarden zoals vrijheid, verantwoordelijkheid en zachtmoedigheid, om het politieke debat te verrijken en polarisatie te verminderen.
- Conservatisme moet ook ruimte bieden voor verandering als dat de rechtvaardigheid en het algemeen belang bevordert. Dit vraagt van het CDA een open blik, zonder het eigen fundament te verloochenen.
Spanningen en blinde vlekken
Hoewel de publicatie veel sterke inzichten biedt, zijn er ook aandachtspunten. Ten eerste wordt het thema migratie in de bundel minder diepgaand behandeld. Terwijl de christendemocratie een lange traditie heeft van gastvrijheid en zorg, is het voor het CDA belangrijk om hierover duidelijke en gedragen standpunten te ontwikkelen die rekening houden met maatschappelijke spanningen.
Ook de balans tussen nationale soevereiniteit en Europese integratie blijft een gevoelig onderwerp, zowel binnen de EVP als het CDA.
Ook de balans tussen nationale soevereiniteit en Europese integratie blijft een gevoelig onderwerp, zowel binnen de EVP als het CDA. De publicatie benadrukt het belang van Europese samenwerking, maar voor veel CDA-stemmers en politici is dit niet vanzelfsprekend. Hier ligt een politieke uitdaging: hoe verbind je het Europese ideaal met de zorgen over autonomie en eigen identiteit?
Tenslotte vraagt het klimaatvraagstuk om een heldere koers, waarbij de zorgen van industrie en werkenden serieus worden genomen, zonder afbreuk te doen aan het belang van duurzaamheid. De duidelijke ‘shift’ in het Europese discours van ‘Green Deal’ naar ‘Clean Industrial’ in de nasleep van het vernietigende rapport van Mario Draghi over het tanende concurrentievermogen van de EU ten opzichte van de VS en China maakt dat duidelijk.
Conclusie: inspiratie en nieuwe vragen
De EVP-publicatie biedt een waardevolle en diepgaande reflectie op de toekomst van de christendemocratie en centrumrechts in Europa. De nadruk op menselijke waardigheid, solidariteit, subsidiariteit en Europese samenwerking sluit aan bij de traditie van het CDA, maar daagt uit om deze waarden in een nieuwe taal en context te vertalen.
De bijdragen vormen een rijk palet van inzichten, waar het CDA haar voordeel mee kan doen. Het boek is niet alleen een waarschuwing voor de bedreigingen van populisme en verdeeldheid, maar ook een oproep om met hoop, verbinding en verantwoordelijkheid het gedachtegoed nieuw leven in te blazen. Een koers die partijleider Henri Bontenbal nationaal al enige tijd – met succes en inmiddels instemming van velen – volgt.
De publicatie roept ook nieuwe vragen op. Hoe kan het CDA het christelijke erfgoed eigentijds invullen? Hoe blijft de partij dichtbij de burger staan? En hoe draagt zij bij aan een sterk, verenigd en duurzaam Europa? De antwoorden hierop zullen mede bepalen hoe het CDA zich de komende jaren zal positioneren in het Nederlandse én Europese politieke landschap.
Barend Tensen is hoofdredacteur van Christendemocraat.nl.