Tijdens het tegelijk meest chaotische en meest betekenende debat van 2025, besloot Henri Bontenbal om een streep te trekken bij de strafbaarheid van het verlenen van hulp aan illegale vreemdelingen en trok hij in het verlengde zijn steun aan het hele wetsvoorstel in. Ook Mirjam Bikker van de Christen Unie trok een ferme streep. Uiteindelijk zou het wetsvoorstel het wel halen omdat NSC en SGP met vage toezeggingen over de brug werden geholpen.

Boven de streep
Die streep verdient aandacht op een site als deze, temeer daar deze door Bontenbal zo werd geformuleerd dat bij de gebruikte voorbeelden van hulp aan vluchtelingen juist niet-christelijke voorbeelden werden aangehaald, zoals het Leger des Heils. Het verwijt dat hij het deed om de positie van de kerken te beschermen mocht niet gemaakt kunnen worden. Tegelijk was het natuurlijk wel een door en door van het christendemocratisch gedachtengoed doortrokken stellingname. En je mag aannemen dat de positieve reactie hierop juist binnen de achterban zo groot was, omdat het een back to basics was voor juist de oudere leden. In de nasleep kwamen RTL en het AD met verhalen over CDA-prominenten die het dom zouden vinden wat het CDA had gedaan, maar met namen kwamen ze niet. Dat is ook niet vreemd. Die achterban bestaat juist uit leden die breed actief zijn in dat maatschappelijk middenveld. Had Bontenbal een ander besluit genomen, dan had hij dat hard gehoord. Gelukkig kwam, anders dan de SGP, het CDA niet in de spagaat terecht tussen conservatief en principieel zijn. Ze bleef als principiële partij boven de streep.

Gelukkig kwam, anders dan de SGP, het CDA niet in de spagaat terecht tussen conservatief en principieel zijn.

Een gedragen besluit, met scherpe principiële kanten
Het standpunt kent een scherpe kant. Want wat voor de strafbaarstelling van hulp geldt, had dat niet breder gemoeten? Dat is zoiets als vragen of uit een slecht opgevoed kind toch nog een mooi mens kan groeien. Jazeker, maar de kans is minder groot. In veel opzichten is de voorgestelde wet een gedrocht. De realiteit, ook van de kiezer, is echter dat het huidige asielbeleid is vastgelopen en ‘daadkracht’ nu het eerste gebod is geworden. ‘Resultaat boeken’ is de toetssteen geworden, ongeacht de inhoud. Maar we hebben het politieke systeem niet voor het uitzoeken, hoe pervers ook. Wat Bontenbal hier heeft gedaan is politiek spitsroeden lopen en daar mag je ook naar kijken. De Europese optie van het Migratiepact is eigenlijk de enig realistische optie en daar koerst hij terecht op af. Een principe helpt hem onverwacht om te laveren naar die praktijk.

De andere scherpe kant is de politieke kant
Er is nog een andere scherpe kant en die heeft met het niet noemen van de kerkelijke hulpverlening te maken. Dat zeg ik als iemand die niet letterlijk gelooft in de Bijbelse God, maar zich wel goed voelt bij de wortels van dat geloof. Die zich dus meer dan prima voelt bij het standpunt van Bontenbal en het CDA, maar zich toch afvraagt waar principiële politiek en het handelen ernaar vandaan moet komen. Moeten we nog altijd uitleggen dat die niet alleen uit kerkelijke hoek hoeft te komen? Waarom gaat het pretentieuze NSC de mist in, die nota bene op rechtsstatelijke principes is gebouwd, terwijl het CDA als oude machtspartij opeens wel degelijk haar wortels, kerkelijk christelijk of niet, weet te hervinden? Maar het heeft een voordeel: het laat daardoor met meer zuiverheid zien wat principiële politiek is en wat niet.

Principieel zijn start niet met inhoud
Waar halen we onze principes eigenlijk vandaan? Allereerst; het is een misverstand om dat uit inhoudelijke punten te halen, ergens opgeschreven in een programma of boek. Voor de moderne politiek helpt een boek soms wel (met een mengsel van scepsis en belangstelling het boek van gelezen over populisme), maar voor principes moet je starten bij de geest van mensen. Het gaat allereerst om moed en de prijs die er mogelijk voor betaald wordt. Binnen de politiek: in het aantal kiezers. Je laat pas zien wat principes je waard zijn, als de keuze ervoor je ook pijn kan doen. Noch de VVD, noch de linkse partijen kwamen in de buurt van een keuze voor mogelijke politieke pijn in de vorm van kiezersverlies in de peilingen. Ten koste van alles moest dat vermeden worden. Met alle respect, ook de Christen Unie had weinig kiezers te verliezen met haar standpunt, het CDA wel. De SGP kon niet kiezen. Links had niets te verliezen en wilde dat ook niet. Principes zijn een uitkomst van moed, niet van inhoudelijke standpunten. Ze worden wel geladen door inhoudelijke standpunten en dat is waarin we, naast de persoon van Bontenbal en de mensen om hem heen, het verder mogen zoeken.

Je laat pas zien wat principes je waard zijn, als de keuze ervoor je ook pijn kan doen.

Principes scheiden als politiek niet wordt gekozen
En dan zien we opnieuw dat historische wortels en achtergronden ertoe doen. We hebben in eerdere kabinetten – ook onder CDA-vlag varend – gezien dat marketingwetten belangrijker werd dan het maken van goede wetten, dat aandacht voor wat in de media komt belangrijker werd dan wat bij de burger aankomt. Er was dus al langer sprake van een hellend vlak, maar de afgelopen periode liet in volle omvang zien wat het betekent als mensen geen deskundigheid of evenwicht laten zien en al helemaal geen water bij de wijn willen doen als het om hun standpunten gaat – in ieder geval niet zonder wraak op een later moment. Waarmee de cyclus naar beneden toe verder wordt ingezet.

Het is een cyclus die pas kan stoppen op het moment dat dit gedrag wordt doorbroken door iets dat atypisch is. De principiële keuze van Bontenbal was zo’n moment. Extra zuiver gemaakt door die keuze niet te verbinden met elementen die met het geloof of andere partij-specifieke overtuigingen te verbinden. De politieke weging zelf stond centraal en de weging werd gemaakt met voorbijgaan aan al dan niet terechte beelden over wat de kiezer ermee zal doen. Sterker kan niet.

De samenval
We weten niet hoe het verder gaat. Zal de wet door de Eerste Kamer heenkomen of niet? Zijn er nadere compromissen mogelijk of nodig? Na de zomer van ’25 zal het duidelijk worden. De wens van de kiezer om iets aan de instroom van vreemdelingen te doen zal waarschijnlijk niet afnemen en dat blijft politiek van betekenis, maar dat is niet het enige wat telt, ook niet bij de kiezers zelf. De automatische piloot van alleen maar volgen wat de veronderstelde kiezer op dit punt volgt is er nu wel vanaf. En dan zien we dus dat de leiding van dat debat nu in handen is bij een politicus waarbij persoon en politieke uitgangspunten voor nu bij elkaar komen. Principiële politiek start met de persoon van de politicus, maar het komt wel ergens vandaan en niet alleen van de persoon. Geruststellend eigenlijk.

Peter Noordhoek is redactievoorzitter van Christendemocraat.nl