Als het gaat om de ideologische koers van het CDA is er veel gebeurd dit jaar. Zonder uitzondering hebben partijboegbeelden De Jonge, Omtzigt, Heerma, Hoekstra en Keizer de notitie ‘Zij aan Zij’ omarmd. Ze nemen elk duidelijk afstand van het liberale gedachtegoed. Maar een gezamenlijke afkeer van iets is nog geen garantie voor eensgezindheid, zoals ook in de biografie van Lubbers valt te lezen. De vorming van het CDA kreeg haar eerste impuls uit de gezamenlijke afkeer van het socialisme, maar kreeg pas vaart bij de vormgeving van het eigen gedachtegoed. Lubbers en anderen werden daarvoor gevoed door een reeks rapporten en ideeën en raakten als het ware verliefd op hun eigen werk. Dat zou ons in deze fase ook niet misstaan. Maar dan moet er nog wel wat bij elkaar komen. Op dit moment lijkt het namelijk alsof onze prominenten zich elk een eigen beginsel van het christendemocratisch gedachtegoed wil toe-eigenen.

Accentverschillen
Hugo de Jonge heeft in de Abel Herzberg lezing stevig ingezet op ‘solidariteit’, vooral ingevuld als het verbinding maken van mensen met elkaar; het de ander willen blijven zien. Het was een warm verhaal dat helemaal in lijn lag met de lezing van de lezing op het Christelijk-Sociaal Congres een jaar eerder. Tegelijk is dat ook een reden voor kritiek. Het verhaal is eigenlijk nog abstracter gebleven dan in Doorn.

Zoals De Jonge het solidariteitsbeginsel heeft omarmd, zo hamert Pieter Omtzigt op het beginsel ‘publieke gerechtigheid’ en het thema van sociale rechtvaardigheid. Hij werkt dit vooral uit in de richting van hoe de rechtsstaat met haar parlementaire democratie zou moeten functioneren. Het geheel maakt hij geloofwaardig door de manier waarop hij concreet en letterlijk voorbeeldig aan casussen werkt. Tegelijk is het nog zoeken naar zijn verbinding met de andere christendemocratische beginselen.

Op dit moment lijkt het namelijk alsof CDA prominenten zich elk een eigen beginsel van het christendemocratisch gedachtegoed wil toe-eigenen.

Ook Pieter Heerma laat van zich horen. In de Volkskrant en de Algemene Beschouwingen gaat hij door op een thema van een samenleving die vooral van onderop wordt opgebouwd, in het bijzonder via coöperatieve structuren. Durf het aan de mensen zelf over te laten, zo is de gedachte. Bij hem komt zo het beginsel van ‘gespreide verantwoordelijkheid’ centraal te staan. In dit punt van subsidiariteit wordt het meest concreet een alternatief geboden voor het vrijblijvende dat altijd weer in het liberalisme sluipt. Strengheid en omarmen kwamen bij de APB mooi samen in een debat dat Heerma voerde over ‘lijstjes met Marokkanen’. Maar ook dit verhaal vraagt om verdere doordenking.

Ook Mona Keizer heeft een inhoudelijke bijdrage aan de debatten van de afgelopen maanden geleverd. Ze wees terecht op de noodzaak om ook een ‘gevolgethiek’ te hanteren, dus te kijken naar het uiteindelijk effect van ons beleid en handelen. We hebben nogal eens de neiging om vanuit goed bedoelde intenties te redeneren, om dan de gevolgen niet te willen zien. Het CDA moet daar extra alert op zijn. Het is jammer dat zij er in haar campagne niet meer mee heeft gedaan, bijvoorbeeld om het beginsel van rentmeesterschap nieuwe inhoud mee te geven.

En Wopke Hoekstra? Misschien dat hij deze laatste handschoen kan oppakken, maar nog beter zou hij het zijn als hij laat zien hoe alle beginselen voor hem bij elkaar komen. Wat mij van de Schoo-lezing en zijn Koningspreek achteraf bijstaat, is het verhaal van iemand die nadenkt, maar nog iets ondoordachts en onvoorspelbaars in zijn optreden en uitspraken houdt. Mooie noties staan naast harde en slecht getimede noten. Het is nog wachten op het moment dat alles bij elkaar komt.

Wat onze voorgangers deden
Genoeg redenen voor zorg dus, zeker zo kort voor verkiezingen. Tegelijk is alles wat hierboven staat een wereld van weelde in vergelijking met wat je bij andere partijen aantreft. Het wordt wel hard werken. Daarbij denk ik aan de waarschuwing van Ab Klink in Publieke Gerechtigheid, als hij het bijvoorbeeld over de spanning tussen subsidiariteit en soevereiniteit in eigen kring schrijft. Het is namelijk niet zo, dat als je nu maar diep genoeg graaft, je uiteindelijk een punt van overeenstemming vindt. In de kern gaat het om onverzoenlijke tegenstellingen. De kunst is om die tegenstelling te overbruggen met korte krachtige noties zoals het zinnetje ‘besluiten van onderop’. Dat is wat onze voorgangers hebben gedaan.

Wat we nodig hebben is wat Lubbers ook zo fraai beschrijft over zijn aanpak van de fusie van het CDA: je moet kiezen voor een koers van ‘samen onderweg’. De tegenstellingen toen waren nog stukken heftiger dan die van nu en de samenwerking veel minder vanzelfsprekend. Werkende weg kwam het er wel van en stond er opeens een partij die door de kiezers werd omarmd en waar niemand meer omheen kon.

Peter Noordhoek is delegatieleider provincie Zuid Holland en voorzitter van het bestuur van christendemocraat.nl.

Bronvermelding
Theo Brinkel – Haagse jaren. De politieke memoires van Ruud Lubbers. Ambo | Antos, 2020.
Hugo de Jonge – https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2019/08/29/toespraak-van-minister-de-jonge-bij-het-christelijk-sociaal-congres
Hugo de Jonge – https://www.trouw.nl/politiek/lees-hier-de-abel-herzberglezing-van-hugo-de-jonge-terug~bd606f7c/
Pieter Omtzigt – https://christendemocraat.nl/themareeks-christendemocratie-3-de-kandidaat-lijsttrekkers-aan-het-woord/
Pieter Heerma – https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/terug-naar-de-basis-cda-verklaart-de-haagse-tekentafels-failliet~b05160ae/
Wopke Hoekstra – https://www.cda.nl/actueel/nieuws/het-land-van-morgen-de-hj-schoo-lezing-van-wopke-hoekstra
Wopke Hoekstra – https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2019/09/22/koningspreek-door-minister-wopke-hoekstra-in-de-remonstrantse-kerk-bussum