Minister Wopke Hoekstra heeft met zijn Schoolezing (lees de hele tekst hier) de aanzet gegeven tot herwaardering van twee begrippen, die hun wortels hebben in de christendemocratie: broederschap en personalisme. In zijn lezing noemde Hoekstra het belang van ‘wederkerigheid’ en dat we alternatieven moeten hebben voor de ‘hyperindividualisering’. Door oude begrippen van een eigentijdse lading te voorzien verbindt hij historie en heden.
Hoekstra spreekt over de ‘verworvenheden van klassieke oudheid, christendom en Verlichting: vrijheid en gelijkwaardigheid…’ Hij noemt niet de ‘broederschap’, het derde woord van de slogan van de Franse Revolutie. Hoe belangrijk dit begrip, en zeker de invulling hiervan, was bleek enkele decennia later. Toen schoot de vrijheid van de liberalen door. Na de Franse Revolutie kwam de Industriële Revolutie met de plussen van ondernemingen, banen, snelle productie, maar ook van mensonterende fabrieken en industrieel proletariaat. Niet eens middenklasse!
Het socialisme en communisme vormden de reactie op het doorgeschoten kapitalisme. De Sociale Quaestie kwam op. En de leiders van protestanten en katholieken trokken zich dit aan. Natuurlijk Abraham Kuyper en Herman Schaepman. Maar ook Ariëns, Nolens en Daens in Nederland en België als de eerste christelijke vakbondsmensen. En dus: broederschap was nodig voor de verbinding tussen de rigiditeit van gelijkheid en vrijheid.
Broederschap en verbinding zijn nu weer nodig!
Veel mensen zijn onzeker en zoekend, ontheemd, maar leven ook vaak in hun bubbel: maatschappelijk en politiek. Er is extreme versnippering in de Haagse arena, het is de doorgeschoten verzuiling: Dieren, boze mensen, 50Plus, nog bozere mensen, DENK, anti-Brusselaars…allemaal hun eigen zuiltje; maar dan zonder de verbinding zoals we die kenden in de tijd van verzuiling en pacificatie. Echter, overal falen de extremen, overal faalt het maximale, overal is behoefte aan de optimalisatie, verbinding tussen vrijheid en gelijkheid, het compromis, de broederschap en de symbiose. Treffend benoemde Hoekstra dit met wederkerigheid: over en weer, met elkaar, maar geen transactie met winnaars en verliezers. Omzien naar elkaar.
En dan komen we bij dat andere kenmerkende woord ‘hyperindividualisering’. Hoekstra struikelde in zijn verhaal drie keer over deze ingewikkelde term. Dat is tekenend. Hoekstra zoekt terecht naar antwoorden op het individualisme. Dat is er: het personalisme. Dit begrip komt uit de katholiek sociale leer en houdt in dat de mens belangrijk is, maar wel in interactie met andere mensen, familie, werk, God, samenleving, etc. Personalisme is hét antwoord op het (doorgeschoten) (hyper)individualisme.
De leer van het personalisme duidt, in lijn met Thomas van Aquino, dat ieder mens zijn/ haar rol heeft. Dit opdat zoveel mogelijk mensen volwaardig kunnen meedoen. Iedereen doet er toe en heeft, zie de parabels, zijn eigen talenten. En, het personalisme haakt aan bij dat deel van de Franse Revolutie: broederschap. Het gaat over de coöperatie, over het compromis, schaaloptimalisatie, over fouten maken & vergeving. Het haakt juist aan bij de hierboven genoemde en gewenste wederkerigheid.
En zo heeft Hoekstra met zijn verhaal twee belangrijke, onderliggende, punten aangestipt. Het CDA heeft nu de uitdaging om daadwerkelijk de verbindingen te leggen tussen partijen in de hierboven genoemde zuiltjes; en concreet bij de vraagstukken die nu spelen. Bij veel onderwerpen staan partijen en groepen tegenover elkaar; ingegraven in de loopgraven van eigenbelang, Brussel en Den Haag. De gewenste verbinding, broederschap en wederkerigheid, is nodig in de debatten, en oplossingen, voor klimaat, woningmarkt, pensioen en arbeidsmarkt.
Broederschap en personalisme uit het verleden kunnen de extremiteiten en het hyperindividualisme van vandaag verdringen op weg naar wederkerigheid en barmhartigheid. En, inderdaad, dan mag, kan, moet de politiek ook op de juiste moment stevig en duidelijk zijn. De minister van Financiën met inhoudelijke bagage kan hierin een sleutelrol spelen. Vanaf vandaag de Schoolezing concretiseren.
Frank van den Heuvel is lid van het CDA.