De komende jaren reizen er vele duizenden asielzoekers meer naar Nederland dan eerst gedacht. Dat kopte althans de NOS op 12 april 2023. Volgens bronnen rond de betrokken ministeries is de geschatte instroom voor 2023: 67.000 personen.[1] Daarmee zou er sprake zijn van een instroom die nog flink hoger is dan de verhoogde instroom in 2015/2016 ten gevolge van de oorlogen in Syrië en Eritrea en in het begin van de jaren ’90 ten gevolge van de oorlog in het voormalige Joegoslavië. Hoe moet de christendemocratie zich hiertoe verhouden?

Draagvlak en draagkracht
Volgens het ‘Handboek christendemocratie in de praktijk’, uitgebracht door het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA, moet de christendemocratische politicus op zoek gaan naar de balans tussen enerzijds de morele eis om een veilige haven te bieden aan mensen in nood en anderzijds de noodzaak om rekening te houden met het draagvlak onder en de draagkracht van de bevolking. Hierbij zegt dit handboek dat in de bronnen en waarden van de rechtsstaat aanknopingspunten liggen om over culturele en religieuze scheidslijnen heen te verbinden.[2] Ik zou willen betogen dat er de laatste tijd zodanig veel nadruk wordt gelegd op het draagvlak, dat de noodzaak aan rechtsstatelijkheid en verbinding uit het oog wordt verloren.

Er wordt stelselmatig geweigerd om de migratieketen in Nederland goed te regelen.

Migratieketen
Het geluid dat de instroom moet worden beperkt omdat de migratieketen piept en kraakt is welbekend. Maar daarbij wordt helaas vaak vergeten dat de instroom niet de enige reden is dat het systeem behoorlijk onder druk staat. Een andere reden is dat stelselmatig geweigerd wordt om de migratieketen in Nederland goed te regelen. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) krijgen niet het personeel en de middelen om een stijging in de instroom op te kunnen vangen. Het resultaat daarvan hebben we recentelijk allemaal gezien. Honderden asielzoekers hebben in Ter Apel buiten moeten slapen en het rechtsbedrijf wordt overspoeld met ingebrekestellingen en procedures wegens het niet tijdig beslissen op verblijfsaanvragen.

Te weinig sturing
We hebben dit nota bene laten ontstaan ondanks duidelijke waarschuwingen. In mei 2019 concludeert de Commissie Van Zwol dat er te weinig gestuurd wordt op de snelheid en tijdigheid van verblijfsprocedures.[3] Ook recentere rapporten liegen er niet om. In februari 2021 concludeert de Commissie Bosman dat de Tweede Kamer en het kabinet de uitvoeringsinstanties (zoals de IND en het COA) jarenlang hebben verwaarloosd.[4] In juni 2022 concluderen de Adviesraad Migratie en de Raad voor het Openbaar Bestuur dat de continue opvangcrisis van de laatste jaren door het Rijk zelf is gecreëerd en in stand is gehouden door de financiering van de IND en het COA veel te afhankelijk te maken van de aantallen asielzoekers.[5]

Juist in deze tijd van polarisatie moet de christendemocratie de kaart van rechtsstatelijkheid trekken.

Aanzet tot een oplossing
De oplossing voor de druk op de migratieketen ligt dus niet, althans niet uitsluitend, in het beperken van de instroom. Juist in deze tijd van polarisatie moet de christendemocratie de kaart van rechtsstatelijkheid trekken en benadrukken dat de uitvoeringsinstanties in de migratieketen beter in het zadel moeten worden gezet. Dit voorkomt dat er spreekwoordelijke doekjes voor het bloeden moeten worden bedacht die op gespannen voet staan met fundamentele rechten. Bijvoorbeeld het beperken van de mogelijkheden voor gezinshereniging en het beperken van de mogelijkheden om op te komen tegen niet tijdig beslissen. Deze maatregelen zijn door de Raad van State onrechtmatig bevonden en daarom alweer teruggedraaid.[6]

Als de migratieketen weer goed kan gaan functioneren, kunnen degenen die mogen blijven eerder integreren en kunnen degenen die niet mogen blijven eerder terugkeren. Het draagvlak in de samenleving zal vervolgens vanzelf toenemen.

Sebastiaan Hamans (30) is fractievoorzitter van het CDA Roosendaal en werkt als juridisch adviseur bij het Cluster Vreemdelingenrecht van de Rechtbank Zeeland-West-Brabant. Deze bijdrage is geschreven op persoonlijke titel.

[1] https://nos.nl/artikel/2471187-komende-jaren-grote-toename-aantal-asielzoekers-verwacht.
[2] Wetenschappelijk Instituut voor het CDA, ‘Om een gemeenschappelijk huis. Handboek christendemocratie in de praktijk’, Amsterdam: Prometheus 2020, pagina 63.
[3] Onderzoekscommissie Langdurig verblijvende vreemdelingen zonder bestendig verblijfsrecht, ‘Rapport’, Den Haag: Rijksoverheid mei 2019.
[4] Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties, ‘Klem tussen balie en beleid’, Den Haag: Tweede Kamer der Staten-Generaal 25 februari 2021.
[5] Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken & Raad voor het Openbaar Bestuur, ‘Asielopvang uit de crisis’, Den Haag 14 juni 2022.
[6] Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, ‘Asielzoeker mocht mogelijkheid niet worden ontnomen om beroep in te stellen tegen trage besluitvorming’ (persbericht 6 juli 2022), ‘Afschaffen rechterlijke dwangsom in asielzaken in strijd met Europees recht’ (persbericht 30 november 2022) en ‘Staatssecretaris J&V mag de nareismaatregel niet toepassen’ (persbericht 8 februari 2023).