In de Hannie van Leeuwen-lezing van dit jaar gebruikte minister van Gennip Hannie’s uitspraak: ‘Macht is om te dienen, niet om te heersen.’ Een uitspraak met een grote actualiteitswaarde in deze tijd vol crises die continue om voorrang vragen, de een nog urgenter dan de ander. Stikstof, migratie, inflatie, energieafhankelijkheid, oorlog op ons continent, enzovoorts. Ga er maar aan staan als heersende macht.

Spaghetti
In de podcast Bram verwoorde presentator Allard Amelink het met een mooie beeldspraak: ‘al die crises zijn als een bord spaghetti en de politiek lijkt er steeds één enkele sliert uit te pakken om mee aan de slag te gaan. Maar moeten we niet beter nadenken over de samenhang van al die crises en met een fundamentelere en samenhangendere visie op die problematiek komen?’

Waarom pakken we steeds maar één sliertje?

Volgens mij komt dat voornamelijk door de vluchtigheid, hijgerigheid en oppervlakkigheid van de huidige politiek. Aangespoord door de clickbaites van de media en de ‘mondigheid’ van de tamelijk anonieme ‘burger’ via social media. Nadenken, afwegen en overwegen scoort niet. Uitspreken, aanspreken en oordelen wel. Als politiek leiders die de macht hebben dit sjabloon overnemen is het alarmfase 1.

Algemeen belang
De ‘macht’ wordt je namelijk gegund. In een democratie door de kiezer. Die gegunde en ontleende macht legt een enorme verantwoordelijkheid op je schouders. Kort gezegd de verantwoordelijkheid om op zoek te gaan naar het algemeen belang op de lange(re) termijn.

En als macht is om te ‘dienen’, wie of wat bedien je dan met hijgerige korte termijn ‘politiek’? Hooguit menig onderbuik, met korte termijn populariteit als resultaat. In wezen dien je niemand en al helemaal niet toekomstige generaties. Je draait mensen een (populair) rad voor ogen en maakt de politiek alleen maar ongeloofwaardiger.

Als macht is om te ‘dienen’, wie of wat bedien je dan met deze hijgerige korte termijn ‘politiek’?

Want het algemeen belang vraagt vrijwel altijd opoffering van (een deel van) het individuele belang. Als voor een kilo rundvlees 15.500 liter water nodig is, is het wijs om minder vlees te eten. Als de luchtvaart verantwoordelijk is voor 15% van de totale klimaatimpact van de economie, is het verstandig minder te gaan vliegen. Voor mij misschien niet zo leuk, voor ons van wezenlijk belang.

Moreel leiderschap
Is er dan een medicijn? Ja. En het heet: moreel leiderschap. Leiderschap betekent vorm en inhoud durven geven aan een samenhangende en fundamentele visie op de samenleving en de wereld waarin we leven. Júíst ook als daar boodschappen in zitten die je op de korte termijn bij veel mensen niet populair maken.

Maar leiderschap alleen is niet genoeg, het moet leiderschap zijn dat gebaseerd is op waarden. Maatschappelijke waarden, culturele waarden, sociale waarden, menselijke waarden. Een waardenset die ervoor zorgt dat je te allen tijde voorbij de waan van de dag kunt denken en handelen.

Juist beginselen en waarden zijn rotsvast in tijden van grote uitdagingen.

Migratiedeal
Deze waardenset was goed van pas gekomen bij de totstandkoming van de ‘migratiedeal’. Want dan hadden we geredeneerd vanuit de fundamentele gelijkwaardigheid van ieder mens. Ons beginsel dat we in de eerste plaats op dienen te komen voor de zwakken, vervolgden en ontheemden in deze wereld zou ons er niet toe gebracht hebben vluchtelingen (die maar een klein deel van de totale immigratie zijn) achter te stellen omdat wij een failliet systeem hebben. Juist beginselen en waarden zijn rotsvast in tijden van grote uitdagingen.

Rol christendemocratie
De christendemocratische traditie heeft alles in zich om de zo nodige morele leiderschapsrol in te kunnen vullen. We hebben de waarden, we hebben de mensen en we hebben de voorbeelden van grote leiders. Makkelijk is het niet, maar ik ben ervan overtuigd dat het de énige geloofwaardige weg uit deze crises is.

En Hannie’s beroemde uitspraak is daarbij een bron van inspiratie: dienen, niet heersen.

René Segers-Hoogendoorn is raadslid in Rotterdam voor het CDA.