Oude politieke grootheden eren, dat durven wij in Nederland vaak niet. Laat staan bij het CDA. Deze week staan we daarom stil bij Ruud Lubbers, de langst zittende minister-president van Nederland.

Partijbouwers
Wat maakt iemand tot een kopstuk? Dat kan je afmeten aan de prestaties die iemand in de politieke praktijk weet te realiseren, maar ook in het vorm geven aan een (nieuwe) partij. Bij Ruud Lubbers er geen twijfel over zijn politieke prestaties, maar wat heeft hij voor het CDA in wording gedaan? Misschien wel meer dan wie ook van zijn mede-partijbouwers uit die periode, mensen als Wiegel, Van Mierlo en Van Agt.

Transformatie
Eerst was Lubbers voorzitter van een zwaar verdeelde CDA-fractie, die hij met Lubberiaanse vaagtaal bij elkaar wist te houden. Daarna wist hij te transformeren naar de no-nonsense premier die “zijn karwei” af wist te maken en het CDA – tegen alle verwachtingen van links in – tot de grootste partij van het land maakte. In beide rollen bouwde hij door aan de partij.

In beide rollen – als voorzitter van een verdeelde CDA-fractie en als no-nonsense premier – bouwde hij door aan de partij.

Hij was zo dominant met zijn ”zal ik even meedenken?”, dat hij tegen het einde van zijn premierschap de lucht zozeer uit de partij had gezogen dat met zijn vertrek ook de partij stukken kleiner werd. Het is voor tijdgenoten moeilijk objectief naar de prestaties van Lubbers te kijken. Hij had iets ongrijpbaars, wat anderen ‘Jezuïtisch’ noemden. Hoe serieus kan je nemen wat hij en waarom hij iets zegt? Misschien moeten we hemzelf laten spreken. Het is hierin dat het belang van ‘Haagse jaren. De politieke memoires van Ruud Lubbers’ ligt.

Haagse jaren
Opgetekend door Theo Brinkel, en nadat het 25 jaar achter slot en grendel heeft gelegen, geeft dit boek wellicht nog het beste antwoord op de vraag wat hem dreef. Er wacht geen grote onthulling. De 25 jaar heeft alles bedekt wat er mogelijk nog aan gevoeligheden lag als het gaat om zijn relatie met mensen als Kohl en Brinkman.

De ware ‘onthulling’ ligt in de mate waarin hij door een levensbeschouwing gedreven wordt. Een levensbeschouwing die in sterke mate katholiek, spiritueel is geïnspireerd, met stevige wortels in de christen-sociale beweging zoals voorgestaan door met name Marga Klompé. De verantwoordelijke samenleving wordt vormgegeven door het sociale aspect in het praktisch beleid verder naar voren te brengen.

Daarbij moet bedacht worden dat, zoals het CDA in de huidige tijd vooral bezig is zich ideologisch te verhouden tot rechts-nationalisme en populisme, in Lubbers’ tijd zich alles verhield tot een dominant linkse ideologie en tijdgeest. Hij moest als het ware aantonen dat het christendemocratisch alternatief net zo sociaal was als socialisme, maar beter bij onze samenleving paste. Het boek Haagse jaren laat zien dat dit niet alleen maar pragmatisme was van de kant van Lubbers, maar samenviel met een diepe persoonlijke overtuiging. Daaraan werken vergde moed, wat hij ook persoonlijk toonde in de Houtrusthallen tijdens de kruiswapendemonstraties.

Hij moest daarvoor wel een prijs betalen, met name in termen van eenzaamheid. Dit toont hij in het boek onder andere door uit een eigen gedicht te citeren.

Alleen, alleen, maar niet in wacht en rust,
maar aangevreten door alles wat je niet
kunt duiden, je kwetst en hopeloos ontrust

Daarin zie je eigenlijk al aankomen dat hij later zijn verbinding met anderen zal kwijtraken, zeker als zijn “anker” Jan de Koning uit beeld raakt. Maar zijn spirituele kant raakte hij toen en later niet kwijt.

De verantwoordelijke samenleving wordt vormgegeven door het sociale aspect in het praktisch beleid verder naar voren te brengen.

Samen onderweg
Theo Brinkel, als degene die Lubbers’ woorden heeft weergegeven, vatte het zo samen: “Voor Lubbers was christelijke politiek dynamiserend. Hij mocht zijn toespraken voor partijbijeenkomsten graag afsluiten met de uitspraak, dat wij, mensen, samen onderweg zijn. Daarmee bedoelde hij: ieder van ons en wij gezamenlijk zijn met Gods schepping op weg naar Hem, naar Christus, die staat aan het eind der tijden. Wij zijn, aldus Lubbers, op weg naar een vrede en gerechtigheid die in het aardse niet te bereiken zijn. Daarom verzet de christendemocratie zich tegen de status quo en ziet zij begrippen als vrede en gerechtigheid als dwingend tot actie nu.”

Is het niet zo dat de tijd van nu ook om actie vraagt? Om samen onderweg te zijn, bouwend op een sterke samenleving?

Peter Noordhoek is adviseur, stadsdichter te Gouda en voorzitter van het bestuur van christendemocraat.nl.

Verder lezen?
Haagse jaren. De politieke memoires van Ruud Lubbers (door: Theo Brinkel). Ambo Anthos, 2020.
Bestel dit boek bij je lokale boekhandel, bijvoorbeeld hier: https://boekhandelriemer.nl/haagse-jaren/9789026352607/.