Mijn dochter vroeg me wat ik ervan vond dat Omtzigt zijn lidmaatschap van het CDA had opgezegd. Ik slaakte eerst maar een diepe zucht. Wat kun je er over zeggen behalve dat het ontzettend tragisch is? Theoloog en historicus Erik Sengers herkent twee partijlijnen van oudsher die met de huidige crisis weer eens zichtbaar in botsing komen.

Tragiek
Er gaat iemand die een grote populariteit heeft, die een inhoudelijk debat wilde aanzwengelen, die zich vastgebeten had in een paar grote (en steeds groter wordende) thema’s, en die zich blijkbaar binnen de top van de partij te weinig gesteund voelde. Dat is tragisch voor Omtzigt als persoon.

Maar het is ook tragisch voor de partij, dat het niet gelukt is om iemand als Pieter Omtzigt te behouden, ondanks alle commissies die ervoor bedacht zijn om de vragen die hij opriep te beantwoorden. Het is tragisch dat de partij niet in staat is gebleken christelijke waarden als verzoening en saamhorigheid, waarop ze door de samenleving beoordeeld wordt, ten uitvoer te brengen. En het is tragisch dat een in de christendemocratie ingebakken spanning niet kon worden uitgehouden.

Inhoudelijk-progressief of bestuurlijk-conservatief?
Sinds het begin van de christendemocratie komen er namelijk twee lijnen samen: een meer inhoudelijke-progressieve en een bestuurlijk-conservatieve. Dat die twee niet altijd harmonieus samengaan laat de geschiedenis van de katholieke staatspartij zien, waar de seminariedocent Aengenent en de minister van sociale zaken Aalberse, beide afkomstig uit de kleine middenstand, stonden tegenover de adellijken zoals Ruijs de Beerenbrouck.

Hoe meer de RKSP onderdeel werd van het establishment, hoe meer (pogingen tot) afsplitsingen er waren die een inhoudelijkere koers wilden – wat ten behoeve van de katholieke eenheid en slagkracht vermeden moest worden. Ook bij de protestanten was er een breuk, maar dan andersom: de ARP bleef een inhoudelijk-sociale koers varen, waarvan de Christelijk-historische Unie (de protestantse, adellijke bestuurders met een conservatief-liberale koers) zich uiteindelijk zou afsplitsen.

In 1980 zouden deze drie partijen zich tot het CDA verenigen, en hoewel veel sociale katholieken naar de PvdA waren gegaan bleef de dubbelzinnigheid van inhoud en bestuur bestaan. Dit leidde ook in de naoorlogse periode tot afsplitsingen. In 1968 splitste de Politieke Partij Radicalen zich af van de Katholieke Volkspartij omdat er steun werd verleend aan een kabinet met de VVD. Samen met enkele progressieve ARP’ ers werd eerst een christenradicale studiegroep opgericht, die de uitgangspunten van de christendemocratie naar links vertaalde.

Vlak na de oprichting van het CDA vertrokken enkele leden die een meer inhoudelijke koers wensten naar de Evangelische Volkspartij. Geïnspireerd door het denken van Bob Goudzwaard werden binnen die partij ideeën ontwikkeld voor een christelijke economie die nu weer aan actualiteit winnen. De EVP en de PPR zijn later opgegaan in GroenLinks. Een coalitie van het CDA met de PvdA en GroenLinks is dus helemaal niet zo ondenkbaar, omdat veel van de inhoud van de christendemocratie is weggelekt naar juist díe partijen.

Een coalitie van het CDA met de PvdA en GroenLinks is helemaal niet zo ondenkbaar, omdat veel van de inhoud van de christendemocratie is weggelekt naar die partijen.

Tegenstellingen…overbruggen?
De kwestie Omtzigt kent vele facetten: het zijn botsende karakters, het is ook randstad tegenover provincie, katholiek tegenover protestant. Maar wat ook meespeelt is de ingebakken spanning tussen inhoud en bestuur. Het is tragisch dat deze spanning niet uitgehouden kon worden, en dat mensen in deze spanning opgebrand raken. Want de kracht en aantrekkingskracht van het CDA is juist dat deze twee aspecten bij elkaar gehouden kunnen worden.

Aan de ene kant een visie op het goede (samen)leven dat gevoed wordt door een fijnmazig lokaal en maatschappelijk netwerk – over Zij aan Zij uitte ik me al eerder positief. Aan de andere kant de vaardigheid om deze visie lokaal, nationaal en internationaal om te zetten in beleid en bestuur dat de belangen van mensen dient.

Het CDA is geen belijdende partij en ook geen bestuurderspartij, de meerwaarde is door in gesprek te blijven die twee te verbinden en het evenwicht daartussen te bewaren.

Dr. Erik Sengers is godsdienstsocioloog en kerkhistoricus, en werkzaam als onderzoeker aan de Tilburg School of Catholic Theology. Zijn meest recente boek beschrijft de katholiek-sociale ideeën over de economie van paters-Norbertijnen in de eerste helft van de twintigste eeuw. Hij woont in Amsterdam-Bijlmermeer.