Onlangs hield Barend Tensen een pleidooi op Christendemocraat.nl om het begrip burgerschap nieuw leven in te blazen, en daarmee betrokkenheid bij de samenleving te stimuleren. Hij pleit voor een zoektocht naar nieuwe idealen die de burgers van dit land kunnen verbinden. Ik denk dat dat niet nodig is. De basis voor ons burgerschap ligt in onze democratische rechtsstaat en de waarden en normen die die met zich meebrengt. Burgerschap ontstaat als mensen die waarden en normen in de praktijk brengen en daarmee een bijdrage leveren aan de samenleving. Laten we wegblijven van discussies over de Nederlandse identiteit. Die werken alleen polariserend en je komt er toch niet uit.
Democratische rechtsstaat onder druk
Hoeven we dan niets te doen? Integendeel. Zoals ik in een eerdere bijdrage heb besproken staat de democratische rechtsstaat in Nederland onder druk. Dit heeft onder andere te maken met afnemende sociale cohesie en een afbrokkelende steun voor het model van de democratische rechtsstaat. Zo blijkt bijvoorbeeld uit het World Values Survey dat slechts ongeveer een derde van de Nederlandse jongeren het essentieel vindt om in een democratie te leven[1]. Dit percentage loopt op tot ongeveer 55% voor 65-plussers. Hier is dus werk aan de winkel en daar kan burgerschap een rol bij spelen. Wat mij betreft ligt de sleutel naar succes bij de jeugd: burgerschap begint op de basisschool.
Laten we wegblijven van discussies over de Nederlandse identiteit.
Basisschool: vrijwilligerswerk
Burgerschap heeft te maken met kennis, met houding en met vaardigheden. Met name met dat laatste kunnen we stappen zetten, door vanaf de basisschoolleeftijd kinderen te leren hoe ze een bijdrage kunnen leveren aan onze samenleving. Denk aan het doen van vrijwilligerswerk met de hele klas, plastic prikken op straat of met de klas op bezoek gaan in het verzorgingshuis. In de hogere klassen kun je ook denken aan het uitnodigen van een vluchteling in de klas of een veteraan. Zij hebben in de praktijk gezien wat de gevolgen kunnen zijn als er geen democratische rechtsstaat (meer) is.
Middelbare school: maatschappelijke stages en informatievaardigheden
Op de middelbare school kunnen maatschappelijke stages de betrokkenheid van jongeren bij de samenleving bevorderen en daarmee de basis voor betrokken burgers verder versterken. Daarnaast zou in het onderwijs veel aandacht besteed moeten worden aan informatievaardigheden. Een belangrijk element daarbij is hoe je de betrouwbaarheid van informatie kunt bepalen, en hoe je echt nieuws van nepnieuws kunt onderscheiden.
Maatschappelijke dienstplicht
Na de middelbare school volgt een maatschappelijke dienstplicht voor iedere jongere. Het CDA-verkiezingsprogramma spreekt over een nationale diensttijd die jongeren tussen de 16 en 20 jaar kunnen vervullen. Van mij mag deze diensttijd een verplichtend karakter krijgen; deelname aan onze democratische rechtsstaat en samenleving is niet vrijblijvend.
Van mij mag de nationale diensttijd een verplichtend karakter krijgen.
In de lengte van deze maatschappelijke dienstplicht zouden we kunnen differentiëren, ook naar gelang de mogelijkheden en wensen in verschillende sectoren. De maatschappelijke dienstplicht kan vervuld worden bij de krijgsmacht, de politie, maar ook in de zorg of in andere sectoren. Naast dat zij een concrete bijdrage aan de samenleving leveren, komen jongeren ook in contact met leeftijdsgenoten met een andere achtergrond (bijvoorbeeld etnisch, stad-platteland, arm-rijk). Dit kan bijdragen aan sociale cohesie. Als neveneffect kiest een aantal jongeren wellicht aansluitend voor een carrière in een van de aangesloten sectoren, waarmee een bijdrage wordt geleverd aan het oplossen van het personeelstekort.
Geen kennis maar vaardigheden
Barend Tensen sluit af met het voorstel alle stemgerechtigden het boekje ‘Burgerschap en Burgerzin’ uit te reiken. Hoewel een sympathiek gebaar, denk ik dat we meer bereiken als we én op veel jongere leeftijd beginnen met het stimuleren van burgerschap én daarbij vooral de nadruk leggen op vaardigheden en het daadwerkelijk bijdragen aan de samenleving in plaats van op kennis.
Annelies van Vark is senior adviseur bij de Koninklijke Marechaussee en promovendus aan de Universiteit Leiden. Daarnaast is zij kandidaat-raadslid voor het CDA in Leiden
[1] C. Haerpfer et al., “World Values Survey: Round Seven – Country-Pooled Datafile. Madrid, Spain & Vienna, Austria: JD Systems Institute & WVSA Secretariat.,” 2020, https://doi.org/doi.org/10.14281/18241.1.